Johns Hopkins Üniversitesi’nden bir grup araştırmacı, kar amacı gütmeyen bir araştırma ve eğitim kuruluşu olan Ape Initiative’de yaşayan 25 yaşındaki Nyota, 43 yaşındaki Kanzi ve 13 yaşındaki Teco adlı üç erkek bonobo (Kongo sınırları dahilinde yaşayan cüce şempanzeler) ile çalışıyor.

Deney sırasında bonobolardan biri Luke Townrow (doktora öğrencisi olan araştırmacı) ile birlikte üzerine ters koyulmuş üç bardak olan bir masanın karşısında karşılıklı oturuyor. Bonobo, ikinci bir kişinin üç bardaktan birinin altına üzüm ya da Cheerio gibi bir ödül maması koymasını izliyor. Townrow, bazen ödülün nereye gittiğini görebiliyor, bazen de göremiyor. Sadece Townrow’un bulabildiği senaryoda bonobo ödülü alabiliyor.

Townrow ödül mamasının hangi bardağın altında olduğunu bilsin ya da bilmesin, iki durumda da üzüm nerede deyip 10 saniye bekliyor. Eğer Townrow. ödül mamasının hangi bardağın altında olduğunu biliyorsa bonobo oturduğu yerde hareket etmeden ve ses çıkarmadan bekliyor. Eğer araştırmacı ödül mamasının olduğu bardağı görmediyse, bonobo bazen oldukça abartılı biçimde doğru bardağı gösteriyor.

Diğer araştırmacı Christopher Krupenye, araştırma sonuçlarından şempanzelerin zihinlerinde birbirleriyle çakışan iki ayrı yargıya sahip olabileceğini çıkarmanın mümkün olduğunu düşünüyor: İlkin şempanze yemeğin nerede olduğunu tam olarak biliyor. İkinci olarak da karşısındaki insanın bu konudaki bilgilerinin eksik olduğunu biliyorlar.

İnsanların, kendileri ve diğer insanları anlama yeteneğini ifade eden zihin kuramı referans alınarak araştırma yorumlandığında, sonuçlar, şempanzelerin de bu yeteneğe sahip oluşuna kapı aralıyor.

Öte yandan, College London’dan biyolojik antropoloji alanında çalışan Alexander Piel, bu araştırmanın dahilindeki şempanzelerin, denetim altında tutulduğunu, insanlarla iletişime geçtiklerini ve bu sebeple araştırma sonuçlarının vahşi yaşam koşullarında geçerli olmayabileceğini belirtmiş.

Her halükarda, araştırma bizi, modernizmin öncüsü Descartes’in hayvanları mekanik yapılar olarak kabul ettiği düşüncesinden, aktif bir zihni faaliyet içinde olabileceklerini gösteren “hayvanlar benim sessiz kullarımdır,” hatırlatmasına yaklaştırıyor.

Bu yazıda yararlanılan kaynaklar

*Luke A. Townrow, Christopher Krupenye. Bonobos point more for ignorant than knowledgeable social partners.